Konu Tarihi: 10.10.2010- 15:15

  

---

13. MEMLEKETİN İÇ DURUMU VE CEMİYETLER

Mondros Ateşkes Antlaşmasının imzalanmasından sonra başlayan işgaller, devlet otoritesinin yok olmasına neden oldu. Devlet otoritesinin yokluğundan faydalanmak isteyenler kendi amaçları doğrultusunda dernekler kurdular. Bu çalışmalara karşı da kurtuluş amacıyla Türkler tarafından dernekler kuruldu.


13-1. Milli Varlığa Düşman Cemiyetler

Bu cemiyetleri ikiye ayırmak mümkündür. Birinci bölümde milliyetçi amaçlara ters düşen, Osmanlıcı ve Hilafetçi görüşte olanlar yer almaktadır. İkinci bölümde ise, azınlıkların I. Dünya Savaşında Osmanlı Devleti’nin yenilmesinden faydalanmak amacıyla kurdukları cemiyetler yer almaktadır. Bunlar kendilerini İtilaf Devletlerinin temsilcisi olarak görmüşler, Anadolu’daki ve milli devlet düşüncesine karşı çıkmışlardır. Asıl amaçları, Anadolu ve Rumeli üzerindeki tarihi emellerini yerine getirmekti
13-1-1. Osmanlıcı-Hilafetçi Cemiyetler

Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası: Meşrutiyet ve demokrasi esaslarına bağlı olarak siyasi faaliyette bulunmuştur. Padişaha bağlılığı savunmuş İstanbul hükümetiyle sürekli olarak işbirliğinde bulunmuştur. Çalışmalarının itici gücünü İttihat ve Terakki düşmanlığı oluşturmuştur.



Teali İslam Cemiyeti: 1919’da İstanbul’da kuruldu. Osmanlı devletinin düzeninin devamını sağlamayı hedef alan cemiyetin temel dayanağı hilafettir. İçlerinde pek çok aydın bulunan cemiyetin mensupları ülkenin kurtuluşunun İslam’da olduğunu savunmuşlardır.



İngiliz Muhipleri Cemiyeti: İstanbul hükümetince desteklenen cemiyet, Osmanlı Devleti’nin varlığını koruyabilmesi için tek yolun İngiliz himayesine sığınmak olduğu tezini savunmuştur. İngiliz parasıyla kurulan ve İngilizlerin kontrolünde olan cemiyetin gizli amacı ülkede karışıklıklar ve ayaklanmalar çıkararak milli bilinci boğmak ve yabancı müdahalesini kolaylaştırmaktır.



Wilson Prensipleri Cemiyeti: Osmanlı aydınları ve bazı milli mücadeleciler tarafından desteklenen cemiyet Osmanlı Devleti’nin varlığını koruyabilmesi için ABD’nin manda himayesine girmesinin gerekli olduğunu savunmuştur. Cemiyetin kurucularından bazıları daha sonra milli mücadelecilere katılmıştır.

Kürt Teali Cemiyeti : Wilson prensiplerinden ilham alınarak kurulan cemiyet, Doğu Anadolu’da bağımsız bir kürdistan devleti kurmayı hedeflemiştir. İngilizlerle sıkı bir diyalog kuran cemiyet, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşmeyi reddetmiş ve bölge halkı tarafından desteklenmemiştir.



Hürriyet ve İtilaf Fırkası: İttihat ve Terakki aleyhtarlığıyla ortaya çıkmış, kendisini en büyük parti olarak görmüştür. 1913 yılında çalışmalarını durduran parti, Mondros ateşkesinden sonra faaliyete geçmiştir. Milli Mücadeleye karşı olan parti, iç ayaklanmalarda kışkırtıcı rol oynamıştır.
13-1-2. Azınlıklar Tarafından Kurulan Cemiyetler

Mavri Mira Cemiyeti : İstanbul’da Rum patrikhanesinde patrik vekilinin başkanlığında kuruldu. Yunan Kızılhaçı, Muhacirin komisyonu ve Rum okullarında görevli azınlıklar tarafından desteklendi. Cemiyetin amacı; İzmir ve çevresi ile Doğu Trakya’nın Yunanistan’a katılmasını sağlamaktı.



Etnik-i Eterya Cemiyeti : Bu cemiyet, Osmanlı- Yunan savaşı sırasında Rumların yaşadığı bütün toprakların Yunanistan’a katılmasını sağlamak ve Rum- Bizans İmparatorluğunu yeniden kurmak amacıyla Yunan subaylar tarafından kurulmuştur (1894). Cemiyet, Mondros ateşkesinden sonra amaçlarını gerçekleştirmek için çalışmalarını sürdürdü.



Rum Pontus Cemiyeti :Bu cemiyet, Fatih tarafından Osmanlı Devleti’ne katılan Trabzon Rum Pontus İmparatorluğunu (1204-1461) yeniden kurmayı amaçladı. Trabzon, Samsun ve Karadeniz sahillerinde faaliyette bulundu.



Ermeni Taşnak ve Hınçak Cemiyetleri : Rumlarla işbirliği yapan bu cemiyetler İngiltere’den yardım almışlardır. Bu cemiyetlerin amacı, Wilson ilkelerinden yararlanarak bağımsız bir ermeni devleti kurmaktı.



Alyans İsrailit : Yahudiler de yüzyıllar önce İspanya’daki katliamdan kaçtıklarında, kendilerine kapılarını açan Türklere karşı Rumlarla işbirliğine girdiler. Hahamhane, Patrikhane ile birlikte faaliyetlerde bulundu. “Alyans İsrailit” İstanbul’da Yahudi gençleri tarafından kurulmuştur.

*** Azınlıklar tarafından kurulan cemiyetler, İtilaf devletleri tarafından da desteklenmiştir. Böylece Anadolu’nun işgalinin kolaylaştırılması amaçlanmıştır. Çünkü Birinci Dünya Savaşını kazanmakla beraber büyük ölçüde güç kaybına uğramaları İtilaf Devletlerinin projelerini kendi güçleriyle gerçekleştirmelerini engelliyordu. Gayrimüslim azınlıkların bütün çalışmalarında ortak nokta, Rum ve ermeni kiliselerinin bu faaliyetlerin odak noktasını oluşturmasıdır.


13-2. Milli Cemiyetler

“Müdafaa-i Hukuk” denilen bu cemiyetler, Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra başlayan işgallere karşı kurulmuştur. Cemiyetlerin kurulmasının en önemli nedeni, Trakya’nın ve Batı Anadolu’nun Yunanistan’a verileceği, Doğu Anadolu ve Kilikya’da bir Ermeni devletinin, Samsun-Trabzon çevresinde Pontus Rum devletinin kurulacağı endişesiydi.



Trakya – Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: 2 Aralık 1918’de Edirne’de kurulan bu cemiyet, Trakya’nın Yunanistan’a verilmesi tehlikesine karşı kurulmuştur. Cemiyeti kuranlar, Trakya’nın Yunanlılara verileceğini ve Osmanlı hükümetinin buna engel olamayacağını düşünüyorlardı. Osmanlı Devleti’nin parçalanması halinde gerekirse Batı Trakya ile birleşerek bir Trakya – Paşaeli   kurmaktı